Dobrze. Jestem już
stary i młodszym autorom mogę pozostawić walkę z systemem. Mogę pisać nudne teksty.
I sam je czytać.
Otóż sytuacja
procesowa w tej głośnej (przynajmniej jakiś czas temu) sprawie bardzo się skomplikowała. Powszechnie wiadomo,
że mężczyźnie postawiono zarzut przygotowania pewnego wydarzenia. Jednocześnie postawiono
dwa zarzuty podżegania do wspólnej realizacji owego przedsięwzięcia. Za
przygotowanie grozi kara do 5 lat. Za podżeganie od 3 lat do 15.
Pomysł był taki,
że podżeganie należy uznać za współukarany czyn uprzedni, a podejrzany może
odpowiadać wyłącznie za przygotowanie. Okazję do polemiki stworzyło postępowanie
w przedmiocie przedłużenia tymczasowego aresztowania. Sąd Okręgowy stanął na
stanowisku, że reguły wyłączania
wielości ocen sprzeciwiają się przyjęciu, że w takim układzie procesowym sprawca
nie odpowiada za podżeganie, akcentując między innymi, iż forma stadialna przygotowania
została zrealizowana wyłącznie przez sprawcę, nie zaś przez osoby podżegane
(problem skutkowości podżegania niech nie będzie przedmiotem rozważań w tym
tekście).
W zażaleniu trzeba
było zatem lansować tezę, że dla przyjęcia konstrukcji współukaranego czynu uprzedniego
nie ma znaczenia czy sprawca poprzestał na przygotowaniu, usiłowaniu, czy też
dokonał przestępstwa, a zastosowanie znajduje reguła konsumpcji. Punktem
wyjścia był fragment komentarza A. Marka:
„Jeżeli
nakłanianie innej osoby do popełnienia czynu zabronionego okaże się
bezskuteczne, a nakłaniający sam lub wspólnie z inną osobą zdecyduje się
dokonać tego czynu, odpowiada jedynie za dokonanie czynu zabronionego,
uprzednie podżeganie zaś stanowi czyn współukarany (por. wyrok SN z dnia 9
listopada 1974 r., Rw 513/74, OSNKW 1975, nr 1, poz. 15), por. uwagi do art. 11” (A. Marek,
Komentarz do art. 18 k.k., system informacji prawnej LEX).
Podobnie jak Sąd
Okręgowy próbowałem wykorzystać też wyrok SA w Białymstoku z 11 czerwca 2002 r., II Aka 109/02, OSA
2003, z. 3, poz. 34., twierdząc jednak, że to orzeczenie potwierdza mój pogląd.
Kluczowy fragment wywodu S.A. brzmiał tak:
„Bezspornym pozostaje, że ww. oskarżeni w ramach poszukiwania
odpowiednich do dokonania planowanego przez siebie rozboju na pracownikach
Ośrodka Rekreacyjnego w Cz. P. osób, proponowali M. K. współudział w
przestępstwie, lecz ten odmówił. (…)
Ponieważ B. T. i P. W. nakłaniali M. K. do współudziału w
przestępstwie rozboju (art. 280 § 1 k.k.), którego w późniejszym czasie sami
dokonali, odpowiadają nie za dwa odrębne czyny przestępne - podżeganie i
sprawstwo - lecz za dokonanie tego przestępstwa. Tak też w tej kwestii
wypowiedział się Sąd Najwyższy w orzeczeniach z 1975 i 1984 r. (OSNKW 1975/1/15 i OSNKW 1984/11-12/120).
Z tych przeto względów, podzielając w tej mierze zarówno uwagi
sądu I instancji jak i wywody obrońców oskarżonych, Sąd Apelacyjny uniewinnił
B. T. od popełnienia czynu przypisanego w pkt. II wyroku, a P. W. od czynu
zarzuconego mu w pkt. V aktu oskarżenia. (...)
Z lektury tego orzeczenia
wynikało - moim zdaniem - w sposób niezbity, że sprawa dotyczyła sytuacji
analogicznej do tej naszej. Sprawcy mieli nakłaniać inną osobę do popełnienia
przestępstwa, jednak ich starania okazały się nieskuteczne. Skoro sami
przystąpili do dokonania, to Sąd Apelacyjny uznał, że za podżeganie odpowiadać
nie mogą, pomimo tego, że podżegany nie był współsprawcą popełnionego
przestępstwa. Problem w tym, że oni przestępstwa dokonali, a nie przygotowywali
się do niego.
Sąd Okręgowy uzasadniał
swe stanowisko przywołując też pogląd P. Kardasa: „Jeżeli
nakłanianie przerodzi się następnie w sprawczy współudział w wykonaniu czynu
zabronionego, wówczas zgodnie z regułą wyłączania wielości ocen w prawie karnym
(konstrukcja współukaranych czynów uprzednich) nakłaniający, który następnie
współwykonuje lub kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez osobę nakłanianą
poniesie odpowiedzialność za współsprawstwo lub sprawstwo kierownicze”. Polemizując wskazywaliśmy że uczony ten w
cytowanym fragmencie komentarza nie przesądza o wyłączeniu odpowiedzialności
podżegacza tylko wówczas gdy stanie się on współsprawcą wraz z osobą podżeganą.
W
uzasadnieniu postanowienia S.O. i w zażaleniu znalazło się odwołanie do
orzeczenia SN z dnia 9 listopada 1974 r., Rw 513/74, OSNKW 1975, z. 1, poz. 15:
„W
wypadku gdy nakłanianie innej osoby do wspólnego popełnienia identycznego
przestępstwa okaże się bezskuteczne, a podżegacz
sam lub wspólnie z jeszcze inną osobą wypełni ustawowe znamiona
przestępstwa, odpowiada on nie za dwa odrębne czyny przestępne (podżeganie i
sprawstwo), lecz jedynie za dokonanie tego przestępstwa. Podżeganie w takim
wypadku stanowi tzw. czyn współukarany, za który sprawca przestępstwa
dokonanego nie ponosi odpowiedzialności, natomiast uwzględnić to należy przy
wymiarze kary za to (dokonane) przestępstwo.”
W
zażaleniu znalazł się również następujący cytat z wypowiedzi A. Zolla (z uwag wstępnych do rozdziału IX Kodeksu Karnego):
„Współukaranymi
czynami uprzednimi są także formy zjawiskowe przestępstwa w stosunku do form
sprawczych. Jeżeli dana osoba najpierw zrealizowała znamiona podżegania albo
pomocnictwa, a następnie dokonała w formie sprawczej czyn zabroniony, to
skazuje się tylko za dokonanie przestępstwa w formie sprawczej, traktując
zrealizowanie postaci zjawiskowej
za współukarany czyn uprzedni.”
Fragment zażalenia
podsumowujący ten wątek brzmiał tak:
„Sąd Okręgowy nie precyzuje która z reguł wyłączania
wielości ocen miałaby się sprzeciwiać „podwójnej” odpowiedzialności
podejrzanego w tej sprawie. Tymczasem wchodzenie w porozumienie z innymi
osobami, stanowiące znamię przygotowania, jest jednocześnie znamieniem
usiłowania podżegania, bowiem nie sposób „wejść w porozumienie” bez prośby, czy
też propozycji wspólnego popełnienia przestępstwa. Wydaje się zatem, że właśnie
reguła konsumpcji wyklucza „podwójną karalność”, a jej zastosowanie pozostaje w
zgodzie przywołanymi orzeczeniami Sądu Najwyższego i wypowiedziami uczonych”
Stanowisko sądu
odwoławczego było o tyle wyczekiwane, że trudno znaleźć jakieś orzeczenie, czy
wypowiedź uczonych, z które rozstrzygałoby ten problem.
Wczoraj Sąd
Apelacyjny postanowił utrzymać w mocy zaskarżone postanowienie, a co ważniejsze
stanął na stanowisku, że reguły wyłączania wielości ocen sprzeciwiają się
przyjęciu, że podżeganie stanowi współukarany czyn uprzedni w stosunku do przygotowania.
Sąd przeprowadził wywód na poziomie wykraczającym ponad standard uzasadnienia postanowienia
rozstrzygającego kwestię incydentalną, toteż stosowny fragment wkleję, jak go
tylko otrzymam. Najistotniejszy argument to ten, że odpowiedzialność za przestępstwo
zagrożone surowszą karą nie może być konsumowana przez odpowiedzialność za przestępstwo
zagrożonego karą łagodniejszą. Z tym niełatwo polemizować, bo zagrożenie karą
zależne jest od stopnia społecznej szkodliwości, a to znowu ma znaczenie dla
stosowania reguł wyłączania wielości ocen.
Gdyby jednak
pominąć kwestie ustawowego zagrożenia karą i kierować się wyłącznie zdrowym
rozsądkiem, to trudno przyjąć, że osobista aktywność, nawet polegająca jedynie na przygotowaniu, jest mniej szkodliwa społecznie od nakłaniania innych osób. Jeśli
ktoś dotarł do tego miejsca i mógłby przytoczyć wypowiedź autorytetu, która
podważy stanowisko S.A., to będę wdzięczny. Bo jeśli pogląd ten zwycięży (a
niemałe jest prawdopodobieństwo), to lepiej wszystko robić samemu. Zawsze.